Owrzodzenia – rodzaje, przyczyny, zapobieganie

To kolejny typ ran przewlekłych, których leczenie wymaga konsultacji lekarskiej, czasu, samozaparcia i podejścia wielodyscyplinarnego. Najczęściej powstają jako następstwo chorób żylnych i tętniczych. Niemniej mogą być spowodowane przez różne czynniki, w tym infekcje, choroby przewlekłe czy urazy mechaniczne. Są ranami bolesnymi, trudno gojącymi się i podatnymi na rozwój kolonizacji bakteryjnej. Nieleczone, mają tendencję do powiększania się, a kiedy pojawi się zakażenie, rana może wydzielać nieprzyjemny zapach. Owrzodzenia – czym są te uszkodzenia skóry i jak im zapobiegać? Odpowiadamy.

Owrzodzenia – podział:

Występują różne rodzaje ran owrzodzeniowych. Ustalenie, z jakim typem rany mamy do czynienia pozwala na dobór odpowiednich środków zaradczych. Każdy z typów owrzodzenia cechuje się bowiem innymi objawami i należy wykorzystać inne sposoby leczenia. To rany, których nie należy lekceważyć – nieleczone mogą skutkować amputacją. Jest to poważny problem zdrowotny, który wymaga dokładnej diagnozy i wdrożenia indywidualnie dobranej terapii. Wczesne rozpoznanie i leczenie przyczyn powstawania owrzodzeń może znacznie poprawić rokowanie i jakość życia pacjentów.

Owrzodzenia można podzielić na:

• owrzodzenia żylne – zazwyczaj są wynikiem przewlekłej niewydolności żylnej (zastawki w żyłach nie funkcjonują prawidłowo, co prowadzi do zalegania krwi i zwiększenia ciśnienia w żyłach). Najczęściej występują wokół kostki, zwłaszcza po wewnętrznej stronie. Rana bardzo często jest silnie wysiękowa. Mają nieregularny kształt, a skóra wokół nich może być czerwona, błyszcząca i stwardniała. Towarzyszyć im mogą obrzęki, przebarwienia skóry czy uczucie ciężkości w nogach. Unoszenie kończyn pomaga złagodzić uczucie bólu. To najczęściej występujący typ ran owrzodzeniowych.
• owrzodzenia tętnicze – ich przyczyną jest niedokrwienie tkanek spowodowane miażdżycą lub innymi chorobami tętnic. Niewystarczający przepływ krwi prowadzi do obumierania tkanek. Najczęściej pojawiają się na palcach stóp, piętach i bocznych powierzchniach stóp. To rany małe, głębokie, z wyraźnie zaznaczonymi krawędziami, o małym wysięku, a dno rany jest często żółte lub martwicze (czarne). Skóra wokół jest blada lub sinawa i zimna. Ból może nasilać się przy podnoszeniu kończyny. 
• owrzodzenia mieszane – są wynikiem połączenia niewydolności żylnej i tętniczej (oba mechanizmy przyczyniają się do powstawania owrzodzeń). Mogą występować na nogach, w miejscach charakterystycznych dla obu typów i mieć cechy zarówno owrzodzeń żylnych, jak i tętniczych.
• owrzodzenia zgorzelinowe – te bolesne rany najczęściej są wynikiem ciężkich zakażeń bakteryjnych, które prowadzą do martwicy tkanek. Mogą występować na kończynach, tułowiu czy twarzy. W ranie pojawia się czarna, martwicza tkanka, towarzyszy jej nieprzyjemny zapach i wyciek ropy, a także dodatkowe objawy ogólnoustrojowe, takie jak gorączka i osłabienie. Często wymagają pilnej interwencji chirurgicznej oraz intensywnej terapii antybiotykowej.
• owrzodzenia w przebiegu cukrzycy – przyczyną ich powstawania są powikłania cukrzycowe, takie jak neuropatia cukrzycowa (zniszczenie nerwów)  i angiopatia (uszkodzenia naczyń krwionośnych), które prowadzą do owrzodzeń. Rany pojawiają się najczęściej na stopach (stąd nazwa stopa cukrzycowa), są głębokie, podatne na kolonizację bakteryjną i wystąpienie martwicy. 
• owrzodzenia nowotworowe – powstają w wyniku rozrostu nowotworowego na skórze lub przerzutów nowotworowych, mogą występować na różnych częściach ciała. To rany o nieregularnym kształcie, guzowate, często krwawiące, może towarzyszyć im wydzielanie nieprzyjemnego zapachu. 

Owrzodzenia – przyczyny

Istnieją różne przyczyny powstawania tego typu ran i ściśle wiążą się z tym, z jakim typem owrzodzenia mamy do czynienia. Nie należy bagatelizować żadnych objawów i kontrolować stan zdrowia, aby zapobiec pojawieniu się i rozwojowi ran owrzodzeniowych. Do najczęstszych przyczyn powstawania poszczególnych typów należą:

• owrzodzenia żylne – przewlekła niewydolność żylna, czyli uszkodzenie zastawek w żyłach, prowadzące do zwiększonego ciśnienia w żyłach powierzchownych oraz zastój krwi w żyłach, często spowodowany długotrwałym staniem lub siedzeniem.
• owrzodzenia tętnicze – miażdżyca, czyli zwężenie lub zablokowanie tętnic przez blaszki miażdżycowe, co zmniejsza przepływ krwi do tkanek oraz choroba tętnic obwodowych, która prowadzi do zmniejszenia przepływu krwi w kończynach dolnych z powodu zwężenia lub zablokowania tętnic.
• owrzodzenia mieszane – niewydolność żylna i miażdżyca współistnieją prowadząc do powstania złożonych ran owrzodzeniowych.
• owrzodzenia zgorzelinowe – infekcje bakteryjne, najczęściej spowodowane rozwojem kolonizacji bakterii beztlenowych, takich jak Clostridium perfringens, urazy i uszkodzenia skóry, które prowadzą do martwicy i rozwoju infekcji, a także współistnienie chorób przewlekłych.
• owrzodzenia w przebiegu cukrzycy – neuropatia cukrzycowa powodująca utratę czucia w stopach, co prowadzi do niewykrytych urazów i infekcji, angiopatia cukrzycowa związana z uszkodzeniem naczyń krwionośnych w wyniku długotrwałej hiperglikemii, co zmniejsza dopływ krwi do tkanek, a także zwiększone ryzyko infekcji powstające w wyniku osłabienia układu immunologicznego.
• owrzodzenia nowotworowe – rozwój nowotworu skóry lub przerzuty nowotworowe, które niszczą skórę i tkanki podskórne czy uszkodzenie naczyń krwionośnych przez nowotwór, prowadzące do niedokrwienia i martwicy.

Istnieją również inne, uniwersalne przyczyny powstawania ran owrzodzeniowych. Zaliczyć do nich można problem z niedokrwieniem tkanek, który może być spowodowany przez urazy, oparzenia czy odmrożenia. Do rozwoju owrzodzeń mogą się także przyczynić choroby autoimmunologiczne, takie jak toczeń rumieniowaty układowy – w niektórych przypadkach prowadzą do uszkodzeń skóry. Co więcej, bakterie, wirusy i grzyby mogą powodować owrzodzenia, zwłaszcza u osób z osłabionym układem immunologicznym.

Owrzodzenia – przeciwdziałanie

Chcąc uchronić się przed powstawaniem ran owrzodzeniowych należy skupić się na kilku aspektach, które pomogą zadbać o profilaktykę i zdrowy stan skóry. Choroby układu krążenia czy cukrzyca predysponują do rozwijania się tego typu uszkodzeń skóry. Dlatego tak istotne jest leczenie nadciśnienia, przewlekłej niewydolności żylnej, miażdżycy i innych schorzeń sercowo-naczyniowych – poprawi to krążenie krwi i zmniejszy ryzyko powstawania owrzodzeń. Regularne kontrolowanie poziomu cukru we krwi, odpowiednia dieta i leczenie farmakologiczne także pomogą zmniejszyć ryzyko pojawienia się owrzodzeń powstałych w wyniku powikłań cukrzycowych.

Niezmiernie ważny jest zdrowy styl życia. Zbilansowana dieta bogata w białko, witaminy (szczególnie C i E) oraz minerały (cynk, żelazo) wspomaga regenerację skóry i tkanek, co może wspomóc naturalne procesy zapobiegające powstawaniu ran owrzodzeniowych. Nie można także zapomnieć o piciu odpowiedniej ilości wody – pomaga to utrzymać skórę nawilżoną i elastyczną. Jeśli ogólny stan zdrowia na to pozwala, warto także zadbać o regularną aktywność fizyczną. Ćwiczenia poprawiają krążenie krwi i wzmacniają mięśnie, co może zapobiegać powstawaniu owrzodzeń (szczególnie żylnych).

W przypadku przewlekłej niewydolności żylnej niezwykle pomocna może być kompresjoterapia, czyli stosowanie zewnętrznego nacisku na kończyny dolne w celu poprawy krążenia krwi w żyłach. Stosuje się do tego specjalistyczne materiały kompresyjne, takie jak pończochy, rajstopy, podkolanówki, opaski elastyczne czy bandaże kompresyjne. Kompresjoterapia wywiera kontrolowany ucisk na kończynę, dzięki czemu dochodzi do zmniejszenia średnicy żył powierzchniowych. Poprawia to funkcjonowanie zastawek żylnych i ogólną wydolność żylną. Kompresjoterapia wspomaga także zwiększanie prędkości przepływu krwi żylnej. Pomaga to w redukcji zastojów krwi, co zapobiega tworzeniu się zakrzepów i obrzęków. Kompresjoterapia nie tylko zapobiega powstawaniu tego typu ran. Jest też podstawową metodą leczenia owrzodzeń żylnych. Regularne stosowanie kompresji przyspiesza gojenie ran i zapobiega nawrotom. Wybór stopnia kompresjoterapii i rodzaju stosowanego wyrobu kompresyjnego należy skonsultować z lekarzem – kompresjoterapia powinna być stosowana zgodnie z zaleceniami specjalistów, aby poprawić stan zdrowia, a nie go pogorszyć. 

Co więcej, kompresjoterapii nie powinno się stosować w przypadku chorób tętniczych, takich jak miażdżyca czy niedokrwienie kończyn. Dochodzi wtedy do zwężenia i stwardnienia tętnic, co utrudnia przepływ krwi do tkanek. Stosowanie kompresji może jeszcze bardziej ograniczyć dopływ krwi, co z kolei może prowadzić do poważnych powikłań, w tym do martwicy tkanek. 

Przed zastosowaniem kompresjoterapii zawsze należy skonsultować się z lekarzem i przeprowadzić odpowiednie badania, aby wykluczyć przeciwwskazania i zapewnić bezpieczne i skuteczne leczenie.

Podsumowanie

Owrzodzenia są poważnym problemem zdrowotnym, wymagającym wnikliwej diagnozy i kompleksowego leczenia. Różnorodność przyczyn powstawania tych ran wymaga indywidualnego podejścia do każdego przypadku. Wczesne rozpoznanie i leczenie są kluczowe dla poprawy rokowania i jakości życia pacjentów. Zapewnienie odpowiedniej pielęgnacji i rodzaju leczenia może znacząco wpłynąć na proces gojenia się ran owrzodzeniowych oraz zapobiec powikłaniom, takim jak infekcje czy amputacje. Regularne kontrole lekarskie i przestrzeganie zaleceń lekarskich są kluczowe w walce z tym rodzajem ran.